Бывае такое, калі ў рэках і вадаёмах колькасць растворанага ў вадзе кіслароду пры норме ад 5 да 30% значна змяншаецца.
Мор часцей здараецца зімой, але ў апошні час гэтая з’ява характэрна і для лета. Размову на гэтую тэму вядзём з начальнікам раённай інспекцыі аховы прыродных рэсурсаў і навакольнага асяроддзя Аляксандрам Аляксандравічам Казаком.
– У гэтым месяцы летні мор рыбы эколагі зафіксавалі на Нёмане. А ці характэрна такая з’ява для вадаёмаў Глыбоччыны?
– У нашым раёне найбольш крытычнымі ў плане магчымых замораў з’яўляюцца азёры Царковішча, Пятроўшчынскае, Забельскае, Мушкат і Алаізберг. Замор рыбы часцей за ўсё фіксуецца ў мелкаводных бясточных ці слабацякучых азёрах, малых рэках, а таксама ў час летне-вясенніх паводак. У гэты час у вадацёкі паступае шмат рэчываваў арганічнага паходжання – часціц глебы і раслінных рэштак, – якія, акісляючыся, спажываюць значную колькасць растворанага ў вадзе кіслароду. А рыбе кіслароду не хапае і яна задыхаецца.
– Акрамя названай прычыны, што яшчэ выклікае мор рыбы?
– Існуе цэлы комплекс гідралагічных, гідрафізічных, гідрабіялагічных фактараў і механізмаў, якія прыводзяць да маштабнай гібелі рыбы. У іх ліку – тэмпературны і газавы рэжымы, мутнасць вады, зарастаемасць водных аб’ектаў, састаў глебавага пакрыцця зон прамога змыву, гідрахімічныя параметры, такія як утрыманне ў вадзе жалеза і аміяку, гідралагічныя характарыстыкі сцёкаў.
– Як, напрыклад, уплывае на заморы рыбы тэмпература?
– Тэмпература вызначае інтэнсіўнасць абменных працэсаў, асноўных фізіялагічных функцый рыб і прама ўплывае на іх дыханне, харчаванне, размнажэнне, паводзіны, а яшчэ – на растваральнасць кіслароду ў вадзе. Пры павышэнні тэмпературы вады хуткасць спажывання кіслароду ўзрастае, а паколькі хуткасць яго паступлення пры гэтым амаль не змяняецца, то летам мінімум утрымання кіслароду наступае хутчэй і колькасць яго ўтрымання ў вадаёме зменшыцца. Каб такога не здарылася, тэмпература вады не павінна павялічвацца ў параўнанні з натуральнай тэмпературай воднага аб’екта больш чым на 5 градусаў з агульным павелічэннем тэмпературы для водных аб’ектаў, якія выкарыстоўваюцца для захавання і ўзнаўлення каштоўных відаў рыб – не больш за + 20 градусаў, для менш каштоўных – да +28. Тэмпература ў вадаёмах пры +27-33 градусы, – парогавая, пры ёй у рыб развіваецца цеплавы шок, і яна гіне.
– А якім чынам абагачаецца кіслародам вадаёмная вада?
– Дзякуючы ветру, дажджу, канвекцыйнаму току і фотасінтэзу водных раслін.
– Чым адрозніваюцца зімовы і летні заморы рыбы?
– Размеркаванне кіслароду ў асноўным залежыць ад морфаметрычных і гідралагічных параметраў. Колькасць кіслароду ў азёрах зімой тым большая, чым большая іх водная маса, але пры адных і тых жа аб’ёмах воднай масы і пры абсалютна аднолькавай колькасці кіслароду ў іх, зімовы кіслародны дэфіцыт ўзнікае часцей у неглыбокіх азёрах. А ўвогуле недахоп кіслароду ў вадаёмах зімой – звычайная натуральная з’ява, якая характэрна для кожнага возера.
Што датычыць лета, то заморы здараюцца часцей у перадранішні час, калі магчымасці фотасінтэзу водарасцей мінімальныя, затраты кіслароду на акісленне арганічных рэчываў максімальнае, а насычэнне вады кіслародам за кошт ветра нулявое. Летнія заморы — з’ява надзвычайная і патрабуе прыняцця неадкладных мер.
– Што гэта могуць быць за меры?
– Арганізацыйныя, прафілактычныя, аператыўныя і экстраныя. У якасці прафілактычных мер трэба скошваць і прыбіраць расліннасць у вадаёмах; садзіць суцэльныя лесахмызняковыя палосы ўздоўж берагоў рэк, якія спыняць змыў арганічных і тонкадысперсных рэчываў; расчышчасць прытокі, арганізоўваць дадатковы водаабмен на аб’ектах. Павялічыць колькасць кіслароду ў вадзе дапамагаюць і аператыўныя меры, такія як механічная ці паветраная аэрацыя вады, вапнаванне водных аб’ектаў, ачыстка вадаёмаў ад снегу, палонкі і лункі і, як экстраны выхад, — татальны аблоў заморных вадаёмаў.
– А вы кантралюеце ўзровень кіслароду ў вадаёмах Глыбоччыны?
– Мы разам супрацоўнікамі міжраённай лабараторыі аналітычнага кантролю раз у 15 дзён на азёрах Глыбоччыны праводзім замеры кіслароду і хімічных рэчываў і афармляем акт лабараторных даследаванняў.
Звяртаюся з просьбай да ўсіх жыхароў раёна. Калі вы станеце сведкамі заморных з’яў на рэках і азёрах, просім паведамляць аб гэтым у раённую інспекцыю прыродных рэсурсаў і навакольнага асяроддзя па тэлефоне 5-48-12 альбо ў Глыбоцкую міжраённую інспекцыю аховы жывёльнага і расліннага свету па нумары 5-59-70.